Route-informatie
- Volledige route: Osterode – Thale
- Lengte: 106 km
- Aantal etappes: 5
- Moeilijkheidsgraad: middelzwaar
- Beste periode: juni-juli-augustus
- Routemarkering: zie verderop
- Gids en kaart: zie verderop
Belangrijke update in 2022
In het Harzgebergte zijn er een drietal zeer droge jaren geweest. Hierdoor holde de kwaliteit van de fijnsparren (Picea abies) achteruit. De bomen produceerden te weinig hars, waardoor de schorskevers steeds gemakkelijker de schors konden doorboren en de bomen beschadigen. Met name de letterzetter (Ips typographus) was een taaie klant. Het resulteerde in massale sterfte van ‘bos’.
We kunnen hier eigenlijk niet van bos spreken, want het zijn houtakkers met slechts één boomsoort. Zodra de kever daar vat op krijgt, is hij niet meer te stoppen.
Door al dat dode ‘bos’ is het zeer twijfelachtig of de Harzer-Hexen-Stieg nog een top trail is. Zoek dus eerst goed uit, of het tegenwoordig nog de moeite waard is om in de Harz te gaan wandelen.
Volledige route: Osterode – Thale
Van Osterode naar Thale; van west naar oost dwars door de Harz.
(De Harz is is het noordelijkste Duitse middelgebergte en daardoor zeer speciaal.)
Etappes: 5
| 1 | Osterode.–.Altenau | 24km |
| 2 | Altenau.–.Torfhaus.–.St..Andreasberg (9+12=21) | 21km |
| 3 | St. Andreasberg.–.Königshütte | 24km |
| 4 | Königshütte.–.Altenbrak.(Nordliche.route) | 24km |
| 5 | Altenbrak.–.Thale | 13km |
Loop liever via de Brockenumgehung, d.w.z. vanaf Torfhaus via St. Andreasberg en Braunlage naar Königshütte. Het is echter wel 8 km langer dan lopend rechtstreeks over de Brocken.
Met dagrugzak, terwijl je de hoofdbagage laat bezorgen, loop je het traject in 5 dagen (zie tabel hierboven).
Met trekkingrugzak en tent heb je zo’n indeling niet nodig. Je bent dan vrij in doen en laten en kunt ’s.avonds altijd wel een tentplek vinden. Je hebt dan wel 1 á 2 dagen méér nodig, omdat je met een trekkingrugzak minder kilometers per dag aflegt.
Niveau: middelzwaar
Het terrein varieert van heuvelachtig tot bergachtig en de afstanden zijn tot 24 km per dag.
- Etappe 1. Osterode – Altenau heeft 670 hoogtemeters stijging.
- Bij etappe 2. Altenau – Torfhaus – Sankt Andreasberg is de klim naar Torfhaus (Magdeburger Weg; de ‘Steile Wand’) een omhooglopend pad van 220 hoogtemeters.
- De laatste etappes kennen weinig stijging.
Over het geheel genomen vind ik de Harzer-Hexen-Stieg middelzwaar, en dus vergelijkbaar met bijv. paden als Altmühltal-Panoramaweg en Malerweg.
Beste periode
| .Klima ILSENBURG. | apr | mei | jun | jul | aug | sep |
| Gem..max..temp..°C | 12 | 16 | 19 | 21 | 21 | 17 |
| Maandsom.neerslag.mm | 61 | 76 | 83 | 87 | 75 | 69 |
| (Gem..max..temp..De.Bilt) | 14 | 18 | 20 | 23 | 23 | 19 |
De maanden juni, juli en augustus.
Waarom niet in september?
- koude dagen behoren dan al tot de mogelijkheden,
- ’s avonds is het dan al vroeg donker,
- ’s morgens droogt je tent niet meer op voor 10.00 uur, zodat je ze nat moet inpakken.
Routemarkering
Ik heb dit pad in 2007 gelopen en toen was ze matig. Maar dit zegt natuurlijk niets over de huidige toestand. Normaliter is die in Duitsland zeer goed.
Gids en kaart
GIDS
Harzer – Hexen – Stieg
Hikeline Wanderführer
Verlag Esterbauer (Duitsland)
- Deelkaartjes zijn acceptabel.
Schaal is 1: 35.000
( 1 cm = 350 m 3 cm = ± 1 km) - Hikeline is veruit de beste wandelgids.
Officiële schrijfwijze
Officiële schrijfwijze is Harzer-Hexen-Stieg.
Taalkundig juister is: Harzer Hexenstieg.
(Steig, Stieg = smal, steil pad).
YouTube-video (59 min.)
Bevoorrading
Levensmiddelen: geen probleem. Er waren voldoende dorpjes met een winkeltje.
Drinkwater: de veldflessen telkens vullen in de dorpjes. Onderweg kom je dan weinig huizen tegen.
Osterode.
Op het ‘Goethe-Pfad’ naar de Brocken.
Torfhausmoor met smalspoorlijn. De nostalgische stoomtreinen van de ‘Harzer Schmalspurbahnen’ (HSB) rijden dagelijks tussen de Brocken en Bahnhof Drei Annen Hohne (aansluiting naar Wernigerode en Nordhausen). De treinen overbruggen het traject Drei Annen Hohne – Brocken in ca. 50 min. (19 km; hoogteverschil 585 m). Meer onder www.hsb-wr.de/
Wildkamperen (bivak)
Een nachtje bivakkeren (’s.avonds de trekkerstent opzetten en ’s.morgens weer afbreken) gaf geen problemen.
Middelgebergte Harz
De Harz is het noordelijkste middelgebergte van Duitsland. Het is zeer bosrijk.
Haar toppen komen boven de 1100 m. Door langdurige verwering en erosie zijn ze afgerond. Zo’n berg met afgeronde top noemt men in het Duits “Kuppe“. Voorbeeld daarvan is de hoogste berg, de Brocken (1141 m).
De rivieren hebben in dit gebergte diepe kloven uitgeslepen met spectaculaire, steile granietwanden. De Bodeschlucht is zo’n kloof, de grootste ten noorden van de Alpen.
De Harz kent een lange mijnbouwgeschiedenis. De eerste mijn ontstond al in de twaalfde eeuw. Pas enkele decennia geleden is de laatste gesloten. Je ziet er nog overal overblijfselen van. Ook de natuur werd er door beïnvloed. Zo zijn de vele stuwvijvers en fijnsparrenbossen door mijnwerkers aangelegd.
Na de Tweede Wereldoorlog liep het IJzeren Gordijn, de gemeenschappelijke grens van de twee Duitslanden, dwars door de Harz. De twee landen ontwikkelden zich op allerlei gebied heel verschillend. Na de eenwording zijn die verschillen nog lang niet uitgewist. Zo heeft de West-Harz veel monocultures van Fijnspar; de Oost-Harz daarentegen óók nog prachtige gemengde loofbossen. En is de West-Harz meer gemoderniseerd, terwijl je in de Oost-Harz nog veel authentieke huizen vindt, zoals op de foto hieronder.
Een 250 km² groot areaal van de Harz is beschermd in het Nationalpark Harz. En er ligt een cirkel van mooie vakwerkstadjes rond het massief, bijv. Stolberg, Goslar, Quedlinburg en Wernigerode
‘Brockenumgehung’ (32 km) mooier dan ‘Goetheweg’
Deze variant voert van Torfhaus niet over, maar rondom het Brockenmassief. Eerst ga je zuidwaarts naar het vroegere mijnstadje St.Andreasberg en dan via Braunlage oostwaarts. Ter hoogte van de Rastplatz Steinbachtal (500 m ten noorden van Neuehütte) sluit de route weer aan op de Harzer Hexenstieg. Deze variant is iets gemakkelijker, omdat de klim naar de top van de Brocken wordt vermeden.
Een cultureel hoogtepunt is een bezoek aan het voormalige mijnstadje St.Andreasberg (Schaubergwerk Grube Samson, Grube Catharina Neufang). Dit is een mooiere etappe dan de derde etappe (Torfhaus – Brocken).
Vanuit Königshütte kun je desgewenst naar Bahnhof Drei Annen Hohne en vervolgens met de stoomtrein alsnog de Brocken bezoeken. Zie verderop bij Dagtochtje naar de Brocken.
Wald im Harz
Der Wald im Harz wird seit Jahrhunderten intensiv genutzt und bewirtschaftet. Dadurch wurde die natürliche Baumartenvielvalt großflächig ersetzt durch eine Fichtenmonokultur, welche vom Sturm “Kyrill” geschädigt und anschließend vom Fichtenborkenkäfer befallen wurde.
Um den rasanten Fortschritt des Käferfraßes zu bremsen, entschied man die befallenen Bäume zu fällen und abzutransportieren. Die so entstandene Freifläche ist jedoch nicht das Ende des Waldes. Überall explodiert das Leben als Vorboten der neuen Waldgeneration mit
- Fingerhut (=Gewoon vingerhoedskruid),
- Weidenröschen (=Wilgeroosje),
und Laubgehölze wie:
- Eberesche (=Wilde lijsterbes),
- Weiden (=Wilgesoorten) (Salix spec.)
- Hänge- und Moorbirke (=Ruwe- en Zachte berk)
Eine Starthilfe durch Pflanzungen von Rotbuchen (=Beuken) wurde noch geleistet, da es hier kaum noch Samenbäume dieser Art gibt.
Aber ab jetzt heiszt es “Natur Natur sein lassen” – natürliche Kreisläufe ermöglichen. Unsere Aufgabe ist Einfach: Zeit lassen und Zeuge werden, wie der natürliche Wald wieder entsteht.
Fichtenmonokultur, welche vom Sturm “Kyrill” geschädigt und anschließend vom Fichtenborkenkäfer befallen wurde. www.nationalpark-harz.de
Rotsen en vegetatie boven op de Brocken.
Treseburg: idylle aan de Bode.
Brocken
De Brocken is de enigste hoge berg (1142m) zo ver noordelijk in Duitsland. Op mooie dagen komen er dan ook 30.000 bezoekers.
Voor Atlantische depressies is hij de eerste hindernis en daardoor dikwijls bewolkt, koud en winderig. Heinrich Heine, de grote Duitse dichter, zou daarom in het gastenboek hebben geschreven:
“Grosze Steine, müde Beine, saure Weine, Aussicht keine. Heinrich Heine”
Op de Brockenkuppe heb je Zwergstrauchheide. Dat is bijzonder voor een Duits middelgebergte. De top van de Brocken is van nature bosvrij, want de bosgrens ligt hier op 1100 m.
Den wilden Stürmen auf der Gipfelkuppe des Brockens hält kein Baum stand. Bei 1.100 Metern Höhe erreicht der geschlossene Wald mit den letzten ca. 150 jährigen Fichten eine natürliche Grenze. Es ist die nördlichste natürliche Waldgrenze in Zentraleuropa.
Weiter oberhalb breitet sich eine Zwergstrauchheide mit wenigen krüppelwüchsigen Fichten aus.
Zie verder de mooie website:
www.nationalpark-harz.de
Lebensräume (leefgebieden; habitats) im Nationalpark Harz
1. Buchenwälder (Beukenbossen)
Von den Randlagen bis auf 700 m ü. NN bilden heute Büchenwälder die natürlicherweise dominierende Waldgesellschaft im Harz.
Der Flächenanteil an Buchenwäldern beträgt im Nationalpark Harz derzeit 17%; natürlicherweise würde dieser Anteil entsprechend der Höhenzonierung über 50% betragen (Conclusie: hier zijn veel Beuken vervangen door Fijnsparren omdat deze sneller groeien. Vandaar het veel te lage percentage Beukenbos).
Ein wesentliches Ziel des Nationalparks ist es daher, dass sich die natürlichen Vegetationsverhältnisse hier wieder einstellen können.
2. Buchen-Fichten-Mischwälder
In den mittleren Lagen des Mittelgebirges, zwischen 700 und 800 m ü. NN, würde man unter natürlichen Bedingungen von von Fichte (= Fijnspar) (Picea abies) und Rotbuche (= Beuk) (Fagus sylvatica) dominierte Mischwälder antreffen. Diese sind jedoch bewirtschaftungsbedingt seit langem bis auf wenige Reste reinen Fichtenbeständen gewichen (Hier zijn dus zelfs bijna alle Beuken vervangen door de Fijnspar).
Neben Buche und Fichte als Hauptbaumarten tritt in diesen Wäldern als weitere Baumart der Bergahorn (=Gewone esdoorn) (Acer pseudoplatanus) auf.
3. Fichtenwälder (Fijnsparrenbossen)
In den höchsten Lagen des Mittelgebirges von etwa 800 m bis zur Waldgrenze bei ca. 1.000 m ü. NN, gedeihen von Natur aus Fichtenwälder, in denen auch Laubgehölze wie:
- Eberesche (=Wilde lijsterbes),
- Weiden (=Wilgesoorten) (Salix spec.)
- Moorbirke (=Zachte berk)
in unterschiedlichen Anteilen zu finden sind.
Hohe Tau- und Nebelbildung (dauw- en mistvorming) sowie hohe Niederschlagswerte sind charakteristisch für diesen Bereich. Diese hohe Luftfeuchtigkeit ist als Ursache dafür anzusehen, dass die natürlichen Fichtenwälder des Harzes eine reiche Moos- und Flechtenflora aufweisen.
Trotz der Naturnähe (=het nagenoeg natuurlijk zijn) dieser Wälder findet man hier nur noch wenige heimische (=inheemse), genetisch angepasste Fichten, die durch ihre herabhängenden Äste und dicken Astansätze besonders gut mit der hohen Schnee- und Eisbelastung zurecht kommen.
Statt dessen wachsen auch dort Tieflandfichten oder Übergangsformen (Conclusie: hier vinden we dus nog steeds Fijnspar, maar de Berg-Fijnspar is vervangen door de sneller groeiende Laagland-Fijnspar).
4. Schlucht-, Au- und Quellwälder (Ravijn- ooi- en bronbossen)
Nur sehr kleinflächig treten im Nationalparkgebiet Schlucht, Au- und Quellwälder auf. Allerdings leisten gerade sie als Sonderstandorte einen wichtigen Beitrag zur natürlichen Artenvielfalt des Gebietes.
Die Rotbuche (Beuk) fehlt in dieser Waltgesellschaften. Sie tritt zurück zugunsten anspruchsvollerer Laubbaumarten wie:
- Bergahorn (Gewone esdoorn),
- Sommer-Linde (Zomerlinde)
- Berg-Ulme (Ruwe iep) oder
- Gewöhnliche Esche (Gewone es).
5. Hochmoore (Hoogvenen)
Der Harz ist in seinem Westteil in besonderem Maße den Steigungsregen und somit entsprechend hohen Niederschlagsmengen ausgesetzt, so dass es hier zu Hochmoorbildung kommen konnte.
Bedingt dadurch liegen die Hochmoore nahezu vollständig in den Hochlagen und somit innerhalb des Nationalparks.
Hochmoore haben in der regel keine Verbindung zum Mineralbodenwasser und sind deswegen extrem nährstoffarm.
Den wesentlichen Anteil an der Vegetation der Hochmoore haben die Torfmoose (=Veenmossen) (Sphagnum spec.). Es sind wurzellose Moose mit regelmäßig verzweigten Stämmchen, die unten absterben und oben unentwegt weiterwachsen.
Ganz beachtlich ist die Fähigkeit dieser kleinen Pflanzen, Wasser zu speichern. Mit Hilfe ihrer Wasserzellen in den Blättern und ihren Wassersäcken in den Stengeln sind sie in der Lage, das Wasser kapillar hochzuheben, so dass der Wasserspiegel der Hochmoore in der regel mehrere Meter über dem Grund-wasserspiegel liegt.
Die unteren, abgestorbenen Teile sind Hauptbestandteil des für die Moore typischen Torfs.
Torfabbau hat sich im Harz nie gelohnt, weil zum einen die Torfsoden aufgrund der hohen Niederschläge nur schlecht trockneten und zum anderen der Transport sehr schwierig und somit kostenträchtig war.
Allerdings wurden Maßnahmen zur Entwässerung durchgeführt, um in Zeiten des Holzmangels neue Flächen zur Aufforstung mit Fichten zu gewinnen.
Diese Maßnahmen führten zu einer Reduzierung der waldfreien Moorflächen im Oberharz und bewirkten gleichzeitig eine Zerstückelung der einst großen, zusammenhängenden Moorflächen.
6. Felsen und Blockhalden (Rotsen en blokkenhellingen)
Felsen und Blockhalden durchsetzen meist kleinflächig, jedoch in großer Zahl vor allem die mittleren und höchsten Lagen des Gebirges.
Wegen der großen täglichen Temperaturschwankungen und der geringen Wasserspeicherkapazität, stellen sie Extremstandorte dar.
Moose und Flechten (=lichenen) sind die charakteristischen Pflanzengruppen dieses Lebensraumes, da sie am besten an die extremen Bedingungen angepasst sind. Blütenplfanzen und Farne können nur dort aufkommen wo in Spalten oder Nischen etwas Feinboden als Wurzelraum vorhanden ist.
7. Fließgewässer
Sie sind noch sehr naturnah (=nagenoeg natuurlijk) und zeichnen sich durch hohe Strukturvielfalt und sauberes Wasser aus. Sie erreichen hohe Fließgeschwindigkeiten und zeigen stark schwankende Abflussmengen. In Hochwasserzeiten müssen die Fließgewässer teilweise das 1.000-fache dessen aufnehmen, was in Trockenzeiten abfließt.
Zie verder de zeer mooie website:
www.nationalpark-harz.de
Dagtochtje naar de Brocken
Halverwege de Harzer Hexenstieg kun je een dag inlassen om de Brocken te bezoeken. Je kunt het natuurlijk ook na afloop doen.
- Ga vanuit Königshütte naar Bahnhof Drei Annen Hohne en vervolgens met de stoomtrein (50 minuten) naar de Brocken,
- daarna afdalen via het mooie pad Eckerlochstieg,
- vervolgens door het aardige dorpje Schierke oostwaarts tot aan de kerk,
- vanaf de kerk via een Naturlehrpfad naar Bf Schierke en
- verder noordwaarts naar de rotsformatie Erdbeerkopf,
- om tenslotte naar Bf Drei Annen Hohne en Königshütte te lopen (Bf=Bahnhof).
Groszes Torfhausmoor.
Rappbodetalsperre – die größte in Deutschland.
SNP Natuurreizen
Zie: www.snp.nl/reis/… en voor andere wandelvakanties in Duitsland: www.snp.nl/reizen/…
Hun wandelreizen met een zwaarte van 1 of 2 zwarte cirkeltjes komen het beste overeen met mijn wandelingen. Je maakt dan niet te veel hoogtemeters en wandeluren per dag.
Twee mooiste dagwandelingen in de Harz
- Ilsenburg – Ilsefälle – Brocken – Brockenbett – Ilsenburg
7 uur 22 km ↑ 830 m zware rondwandeling - Thale – Treseburg
2.30 uur 9 km ↑ 200 m middelzware lijnwandeling
Zie hiervoor:
Harz
Mark Zahel
Rother Bergverlag
Beste websites
- https://issuu.com/nkbv/docs/hl0
- www.oppad.nl
- www.hexenstieg.de
- https://easyhiker.co.uk
- www.planet-wissen.de (Harz)
Na een tijd functioneren sommige linken niet meer. De pagina is dan mogelijk verplaatst of verwijderd. Googel dan naar de naam van de website samen met het woord harzer-hexen-stieg. Als ze alleen verplaatst was, vind je ze dan wel weer.
